Dharma (sanskryt) lub dhamma (pali) to słowo, którego często używają buddyści. Odnosi się do drugiego klejnotu Trzech Klejnotów buddyzmu Budda, dharma, sangha. Słowo to jest często definiowane jako „nauki Buddy”, ale dharma jest naprawdę czymś więcej niż tylko etykietą buddyjskich doktryn, jak zobaczymy poniżej.
Słowo dharma pochodzi od starożytnych religii Indii i znajduje się w naukach hinduistycznych i dżinistycznych, a także w buddyzmie. Jego pierwotne znaczenie przypomina „prawo naturalne”. Jego podstawowe słowo, dham, oznacza „podtrzymywać” lub „wspierać”. W tym szerokim znaczeniu, wspólnym dla wielu tradycji religijnych, dharma jest tym, który podtrzymuje naturalny porządek wszechświata. To znaczenie jest również częścią buddyjskiego zrozumienia.
Ponadto dharma wspiera praktykę tych, którzy są z nią w harmonii. Na tym poziomie dharma odnosi się do etycznego postępowania i prawości. W niektórych tradycjach hinduskich dharma oznacza „święty obowiązek”. Aby dowiedzieć się więcej na temat hinduskiej perspektywy słowa dharma, zobacz „Czym jest Dharma?” autor: Subhamoy Das.
Dhamma w buddyzmie Theravada
Theravadin mnich i uczony Walpola Rahula napisali:
W terminologii buddyjskiej nie ma terminu szerszego niż dhamma. Obejmuje ona nie tylko uwarunkowane rzeczy i stany, ale także nieuwarunkowane, Absolutną Nirwanę. We wszechświecie lub na zewnątrz nie ma niczego, co dobre lub złe, uwarunkowane lub nieuwarunkowane, względne lub absolutne, co nie jest ujęte w tym określeniu . 58]
Dhamma jest naturą tego, co jest; prawda tego, czego nauczał Budda. W buddyzmie Theravada, podobnie jak w powyższym cytacie, czasami używa się go do wskazania wszystkich czynników istnienia.
Thanissaro Bhikkhu napisał, że „Dhamma na poziomie zewnętrznym odnosi się do ścieżki praktyki, której Budda nauczał swoich naśladowców”. Ta Dhamma ma trzy poziomy znaczenia: słowa Buddy, praktyka jego nauczania i osiągnięcie oświecenia . Zatem Dhamma to nie tylko doktryny - to nauczanie plus praktyka plus oświecenie.
Nieżyjący już Buddhadasa Bhikkhu nauczał, że słowo dhamma ma czterokrotne znaczenie. Dhamma zawiera fenomenalny świat taki, jaki jest; prawa natury; obowiązki, które należy wykonywać zgodnie z prawami przyrody; oraz wyniki wypełnienia takich obowiązków. Jest to zgodne ze sposobem, w jaki dharma / dhamma była rozumiana w Wedach.
Buddhadasa nauczał również, że dhamma ma sześć atrybutów. Po pierwsze, Budda uczył go kompleksowo. Po drugie, każdy z nas może zrealizować Dhammę poprzez nasze własne wysiłki. Po trzecie, jest ponadczasowy i obecny w każdej chwili. Po czwarte, jest otwarty na weryfikację i nie musi być przyjmowany z wiarą. Po piąte, pozwala nam wejść w nirwanę. I po szóste, jest to znane tylko poprzez osobisty, intuicyjny wgląd.
Dharma w buddyzmie mahajany
Buddyzm mahajany ogólnie używa słowa dharma, odnosząc się zarówno do nauk Buddy, jak i do realizacji oświecenia. Częściej niż nie, użycie tego słowa obejmuje oba znaczenia jednocześnie.
Mówienie o czyimś zrozumieniu dharmy nie jest komentowaniem tego, jak dobrze ta osoba może recytować doktryny buddyjskie, ale stanem urzeczywistnienia. Na przykład w tradycji zen przedstawianie lub wyjaśnianie dharmy zwykle odnosi się do przedstawienia jakiegoś aspektu prawdziwej natury rzeczywistości.
Wcześni uczeni mahajany opracowali metaforę „trzech obrotów koła dharmy”, odnosząc się do trzech objawień nauk.
Zgodnie z tą metaforą pierwszy zwrot nastąpił, gdy historyczny Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie na temat Czterech Szlachetnych Prawd. Drugi zwrot dotyczy doskonałości nauczania mądrości, czyli śunjaty, które pojawiły się na początku pierwszego tysiąclecia. Trzecim zwrotem był rozwój doktryny, że natura Buddy jest podstawową jednością istnienia, przenikającą wszędzie.
Teksty mahajany czasami używają słowa dharma w znaczeniu „manifestacja rzeczywistości”. Dosłowne tłumaczenie Sutry Serca zawiera wiersz „Och, Sariputro, wszystkie dharmy są pustką” ( iha Sariputra Sarva Dharma sunyata ). Zasadniczo oznacza to, że wszystkie zjawiska (dharmy) są puste (sunyata) samoistności.
Widać to użycie także w Sutrze Lotosu; na przykład pochodzi z rozdziału 1 (tłumaczenie Kubo i Yuyama):
Widzę bodhisattwów
Kto dostrzegł zasadniczy charakter
Ze wszystkich dharm bez dualizmu,
Jak pusta przestrzeń.
Tutaj „wszystkie dharmy” oznaczają coś w rodzaju „wszystkich zjawisk”.
Ciało Dharmy
Buddyści Theravada i Mahayana mówią o „ciele dharmy” ( dhammakaya lub dharmakaya ). Jest to również nazywane „ciałem prawdy”.
Bardzo prosto, w buddyzmie Theravada, Budda (istota oświecona) jest rozumiana jako żywe wcielenie dharmy. Nie oznacza to jednak, że fizyczne ciało Buddy ( rupa-kaya ) jest tym samym co dharma. Nieco bliżej jest powiedzieć, że dharma staje się widoczna lub namacalna w Buddzie.
W buddyzmie mahajany dharmakaja jest jednym z trzech ciał (tri-kaya) Buddy. Dharmakaja jest jednością wszystkich rzeczy i istot, niezamanifestowaną, ponad bytem i nieistnieniem.
Podsumowując, słowo dharma jest prawie nieokreślone. Ale w stopniu, w jakim można to zdefiniować, możemy powiedzieć, że dharma jest zarówno zasadniczą naturą rzeczywistości, jak i naukami i praktykami, które umożliwiają realizację tej podstawowej natury.
