Chociaż termin „humanizm” nie został zastosowany do filozofii lub systemu wierzeń aż do europejskiego renesansu, ci pierwsi humaniści zostali zainspirowani ideami i postawami odkrytymi w zapomnianych manuskryptach ze starożytnej Grecji. Ten grecki humanizm można rozpoznać po wielu wspólnych cechach: był materialistyczny, ponieważ szukał wyjaśnień dotyczących wydarzeń w świecie przyrody, cenił bezpłatne badania, ponieważ chciał otworzyć nowe możliwości spekulacji i doceniał ludzkość w tym umieścił ludzi w centrum troski moralnej i społecznej.
Pierwszy humanista
Być może najwcześniejszą osobą, którą moglibyśmy nazwać „humanistą”, byłby w pewnym sensie Protagoras, grecki filozof i nauczyciel żyjący około V wieku p.n.e. Protagoras wykazywał dwie ważne cechy, które do dziś pozostają w centrum humanizmu. Po pierwsze, wydaje się, że uczynił ludzkość punktem wyjścia dla wartości i rozważań, kiedy stworzył swoje słynne obecnie stwierdzenie „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Innymi słowy, nie należy do bogów, że powinniśmy patrzeć, ustanawiając standardy, ale do nas samych.
Po drugie, Protagoras był sceptyczny wobec tradycyjnych wierzeń religijnych i tradycyjnych bogów - tak bardzo, że został oskarżony o bezbożność i wygnany z Aten. Według Diogenesa Laertiusa Protagoras twierdził, że: „Jeśli chodzi o bogów, nie mam środków, by wiedzieć, że istnieją lub nie istnieją. Wiele przeszkód utrudnia wiedzę, zarówno niejasność pytania, jak i brak życia ludzkiego . ” Jest to radykalny sentyment nawet dziś, znacznie mniej niż 2500 lat temu.
Protagoras może być jednym z najwcześniejszych, z których mamy zapisy takich komentarzy, ale z pewnością nie był pierwszym, który miał takie myśli i starał się je przekazywać innym. Nie był także ostatnim: pomimo jego niefortunnego losu z rąk władz Ateńskich inni filozofowie tamtej epoki wyznawali te same kierunki myślenia humanistycznego.
Próbowali analizować funkcjonowanie świata z perspektywy naturalistycznej, a nie jako arbitralne działania jakiegoś boga. Ta sama metodologia naturalistyczna została również zastosowana do ludzkiej kondycji, gdy starali się lepiej zrozumieć estetykę, politykę, etykę i tak dalej. Nie byli już zadowoleni z idei, że standardy i wartości w takich obszarach życia zostały po prostu przekazane poprzednim pokoleniom i / lub bogom; zamiast tego starali się je zrozumieć, ocenić i ustalić, w jakim stopniu którekolwiek z nich było uzasadnione.
Więcej greckich humanistów
Sokrates, centralna postać w dialogach Platona, rozróżnia tradycyjne stanowiska i argumenty, ujawniając ich słabości, oferując niezależne alternatywy. Arystoteles próbował skodyfikować normy nie tylko logiki i rozumu, ale także nauki i sztuki. Demokryt opowiadał się za czysto materialistycznym wyjaśnieniem natury, twierdząc, że wszystko we wszechświecie składa się z drobnych cząstek i że jest to prawdziwa rzeczywistość, a nie jakiś duchowy świat poza naszym obecnym życiem.
Epikur przyjął tę materialistyczną perspektywę na przyrodę i wykorzystał ją do dalszego rozwoju własnego systemu etyki, argumentując, że korzystanie z obecnego, materialnego świata jest najwyższym dobrem etycznym, do którego człowiek może dążyć. Według Epikura nie ma bogów, którzy mogliby się podobać lub którzy mogliby ingerować w nasze życie - wszystko, co mamy tu i teraz, powinno nas dotyczyć.
Oczywiście grecki humanizm nie był ulokowany jedynie w zadumie niektórych filozofów - wyrażał się także w polityce i sztuce. Na przykład słynne oratorium pogrzebowe dostarczone przez Peryklesa w 431 rpne jako hołd dla tych, którzy zginęli podczas pierwszego roku wojny peloponeskiej, nie wspomina o bogach, duszach ani życiu pozagrobowym. Zamiast tego Perykles podkreśla, że ci, którzy zostali zabici, zrobili to ze względu na Ateny i że będą żyć w pamięci swoich obywateli.
Grecki dramaturg Eurypides satyrował nie tylko tradycje ateńskie, ale także religię grecką i naturę bogów, którzy odegrali tak dużą rolę w życiu wielu ludzi. Sofokles, inny dramatopisarz, podkreślił znaczenie ludzkości i cudowność jej twórczości. To tylko niektórzy greccy filozofowie, artyści i politycy, których idee i działania nie tylko stanowiły zerwanie z przesądną i nadnaturalną przeszłością, ale stanowiły także wyzwanie dla systemów władzy religijnej w przyszłości.
