Przez prawie dwa tysiące lat buddyzm był podzielony na dwie główne szkoły, Theravada i Mahayana. Uczeni postrzegali buddyzm Theravada jako „oryginalny”, a Mahayana jako rozbieżną szkołę, która się dzieli, ale współczesne stypendium kwestionuje tę perspektywę.
Dokładne pochodzenie buddyzmu mahajany jest tajemnicą. Zapis historyczny pokazuje, że wyłoniła się jako wyróżniająca się szkoła w I i II wieku n.e. Jednak przez długi czas rozwijał się stopniowo.
Historyk Heinrich Dumoulin napisał, że „Ślady nauk mahajany pojawiają się już w najstarszych pismach buddyjskich. Współczesne stypendium skłonne jest postrzegać przemianę mahajany jako stopniowy proces, którego ludzie w tym czasie nie zauważają”. [Dumoulin, Zen Buddhism: A History, t. 1, Indie i Chiny (Macmillan, 1994), s. 1. 28]
Wielka schizma
Około wieku po życiu Buddy sangha podzieliła się na dwie główne frakcje, zwane Mahasanghika („wielka sangha”) i Sthavira („starszyzna”). Przyczyny tego podziału, zwane Wielką Schizmą, nie są do końca jasne, ale najprawdopodobniej dotyczyły sporu o Vinaya-Pitaka, zasady zakonów. Sthavira i Mahasanghika następnie podzielili się na kilka innych frakcji. Buddyzm Theravada rozwinął się ze szkoły średniej Sthavira, która została założona na Sri Lance w III wieku p.n.e.
Przez pewien czas uważano, że Mahayana ewoluowała z Mahasanghiki, ale nowsze stypendia ujawniają bardziej złożony obraz. Dzisiejsza mahajana zawiera trochę DNA Mahasanghiki, że tak powiem, ale nosi także ślady dawno istniejących sekt Sthaviry. Wygląda na to, że mahajana ma swoje korzenie w kilku wczesnych szkołach buddyzmu i że w jakiś sposób te korzenie się zbiegły. Historyczna Wielka Schizma mogła mieć niewiele wspólnego z ostatecznym podziałem między Theravadą a Mahayaną.
Na przykład zakony monastyczne Mahajany nie podążają za wersją Vinayi Mahasanghiki. Buddyzm tybetański odziedziczył Vinaya ze szkoły Sthavira o nazwie Mulasarvastivada. Zakony klasztorne w Chinach i gdzie indziej podążają za Vinaya zachowaną przez Dharmaguptaka, szkołę z tej samej gałęzi Sthavira, co Theravada. Szkoły te rozwinęły się po Wielkiej Schizmie.
Wielki pojazd
Kiedyś w I wieku pne nazwa Mahayana, czyli „wielki pojazd”, zaczęła być używana do rozróżnienia na „Hinajana” lub „mniejszy pojazd”. Nazwy wskazują na wyłaniający się nacisk na oświecenie wszystkich istot, w przeciwieństwie do indywidualnego oświecenia. Jednak buddyzm mahajany nie istniał jeszcze jako oddzielna szkoła.
Cel indywidualnego oświecenia wydawał się niektórym wewnętrznie sprzeczny. Budda nauczał, że nie ma trwałej jaźni ani duszy zamieszkującej nasze ciała. Jeśli tak, to kto jest oświecony?
Koła Dharmy
Buddyści mahajany mówią o Trzech Obrotach Koła Dharmy. Pierwszym zwrotem było nauczanie Czterech Szlachetnych Prawd autorstwa Buddy Siakjamuniego, które było początkiem buddyzmu.
Drugie Zwrócenie było doktryną sunyata, czyli pustki, która jest kamieniem węgielnym Mahajany. Doktryna ta została objaśniona w sutrach Prajnaparamita, z których najwcześniej można datować na I wiek p.n.e. Nagarjuna (ok. 2 wieku n.e.) w pełni rozwinął tę doktrynę w swojej filozofii madjamiki.
Trzecim zwrotem była doktryna Tathagatagarbha o Naturze Buddy, która pojawiła się około III wieku n.e. To kolejny kamień węgielny mahajany.
Yogacara, filozofia, która pierwotnie rozwinęła się w szkole Sthavira zwanej Sarvastivada, była kolejnym kamieniem milowym w historii Mahajany. Założycielami Yogacary byli pierwotnie uczeni Sarvastivada, którzy żyli w IV wieku n.e. i przybyli, by objąć mahajanę.
Sunyata, Buddha Nature i Yogacara są głównymi doktrynami, które odróżniają Mahayanę od Theravady. Innymi ważnymi kamieniami milowymi w rozwoju Mahajany są „Droga Bodhisatwy” Szantidewy (ok. 700 ne), która umieściła ślubowanie bodhisatwy w centrum praktyki mahajany.
Z biegiem lat Mahayana podzielił się na kolejne szkoły z rozbieżnymi praktykami i doktrynami. Te rozprzestrzeniły się z Indii do Chin i Tybetu, a następnie do Korei i Japonii. Dzisiaj Mahayana jest dominującą formą buddyzmu w tych krajach.
