Ponieważ współczesny humanizm jest tak często kojarzony ze świeckością, czasami łatwo jest zapomnieć, że humanizm ma również bardzo silną i bardzo wpływową tradycję religijną. Na początku, szczególnie w okresie renesansu, ta tradycja religijna miała przede wszystkim charakter chrześcijański; dziś jednak stało się znacznie bardziej zróżnicowane.
Każdy system wierzeń religijnych, który zawiera humanistyczne wierzenia i zasady, można opisać jako humanizm religijny - dlatego chrześcijański humanizm można uznać za rodzaj religijnego humanizmu. Lepiej byłoby jednak opisać tę sytuację jako religię humanistyczną (gdzie na wcześniej istniejącą religię ma wpływ filozofia humanistyczna) niż jako humanizm religijny (gdzie na humanizm wywiera wpływ religijny charakter).
Niezależnie od tego nie rozważa się tutaj rodzaju humanizmu religijnego. Religijny humanizm podziela z innymi rodzajami humanizmu podstawowe zasady nadrzędnej troski o ludzkość - potrzeby ludzi, pragnienia ludzi i znaczenie ludzkich doświadczeń. Dla humanistów religijnych to właśnie ludzie i ludzie muszą być w centrum naszej etycznej uwagi.
Ludzie, którzy opisali siebie jako religijnych humanistów, istnieli od początku współczesnego ruchu humanistycznego. Spośród trzydziestu czterech pierwotnych sygnatariuszy pierwszego Manifestu Humanistycznego trzynastu było ministrami unitariańskimi, jeden był liberalnym rabinem, a dwóch przywódcami kultury etycznej. Rzeczywiście, samo stworzenie dokumentu zostało zainicjowane przez trzech unitariańskich ministrów. Obecność napięcia religijnego we współczesnym humanizmie jest zarówno niezaprzeczalna, jak i niezbędna.
Różnice
To, co odróżnia religię od innych typów humanizmu, obejmuje podstawowe postawy i poglądy na temat tego, co powinien znaczyć humanizm. Religijni humaniści traktują swój humanizm w sposób religijny. Wymaga to zdefiniowania religii z perspektywy funkcjonalnej, co oznacza zidentyfikowanie pewnych psychologicznych lub społecznych funkcji religii jako odróżnienia religii od innych systemów przekonań.
Funkcje religii często cytowane przez religijnych humanistów obejmują zaspokajanie społecznych potrzeb grupy ludzi (takie jak edukacja moralna, wspólne święta i uroczystości okolicznościowe oraz tworzenie wspólnoty) i zaspokajanie osobistych potrzeb poszczególnych osób (takich jak dążenie do odkrycia sensu i celu w życiu, środków radzenia sobie z tragedią i stratą oraz ideałów, które nas utrzymają).
Dla religijnych humanistów zaspokojenie tych potrzeb jest tym, o co chodzi w religii; kiedy doktryna przeszkadza w zaspokajaniu tych potrzeb, wówczas religia zawodzi. Ta postawa, która stawia działanie i wyniki ponad doktryną i tradycją, całkiem dobrze łączy się z bardziej podstawową humanistyczną zasadą, że zbawienia i pomocy można szukać tylko u innych ludzi. Bez względu na to, jakie są nasze problemy, znajdziemy rozwiązanie tylko w naszych własnych wysiłkach i nie powinniśmy czekać, aż pojawią się bogowie i duchy i uratują nas od naszych błędów.
Ponieważ humanizm religijny jest traktowany zarówno jako kontekst społeczny, jak i osobisty, w którym można dążyć do osiągnięcia takich celów, jego humanizm praktykowany jest w otoczeniu religijnym z udziałem społeczności i rytuałów, na przykład jak w stowarzyszeniach kultury etycznej lub w zborach związanych z Towarzystwo Judaizmu Humanistycznego lub Stowarzyszenie Uniitarno-Uniwersalistyczne. Grupy te i wiele innych wyraźnie określa się jako humanistyczne w nowoczesnym sensie religijnym.
Niektórzy religijni humaniści wykraczają poza zwykłe argumentowanie, że ich humanizm ma charakter religijny. Według nich zaspokojenie wyżej wymienionych potrzeb społecznych i osobistych może nastąpić tylko w kontekście religii. Nieżyjący już Paul H. Beattie, były przewodniczący Drużyny Religijnych Humanistów, napisał: Nie ma lepszego sposobu na rozpowszechnianie zestawu pomysłów na temat tego, jak najlepiej żyć, lub na zwiększenie zaangażowania w takie pomysły, niż poprzez środki wspólnoty religijnej
W ten sposób on i tacy jak on argumentowali, że osoba ma wybór albo nie zaspokajania tych potrzeb, albo bycia częścią religii (choć niekoniecznie poprzez tradycyjne, nadprzyrodzone systemy religijne). Wszelkie środki, za pomocą których człowiek stara się zaspokoić takie potrzeby, mają z definicji charakter religijny, nawet świecki humanizm, chociaż wydaje się to sprzecznością pod względem.
