Istnieje powszechne błędne przekonanie, że niemiecki filozof Friedrich Nietzsche był nihilistą. Twierdzenie to można znaleźć zarówno w literaturze popularnej, jak i akademickiej, ale choć jest tak rozpowszechnione, że tak naprawdę nie jest to dokładne przedstawienie jego pracy. Nietzsche napisał wiele o nihilizmie, to prawda, ale było tak dlatego, że martwił się wpływem nihilizmu na społeczeństwo i kulturę, a nie dlatego, że opowiadał się za nihilizmem.
Nawet to jednak może jest nieco zbyt uproszczone. Pytanie, czy Nietzsche naprawdę opowiadał się za nihilizmem, czy nie, jest w dużej mierze zależne od kontekstu: filozofia Nietzschego jest ruchomym celem, ponieważ miał tak wiele różnych rzeczy do powiedzenia na tak wiele różnych tematów i nie wszystko, co napisał, jest całkowicie zgodne ze wszystkim jeszcze.
Czy Nietzsche jest nihilistą?
Nietzschego można zakwalifikować jako nihilistę w sensie opisowym, że wierzył, że nie ma już żadnej realnej treści dla tradycyjnych wartości społecznych, politycznych, moralnych i religijnych. Zaprzeczył, że wartości te mają jakikolwiek obiektywny charakter lub że nakładają na nas jakiekolwiek wiążące obowiązki. Rzeczywiście nawet argumentował, że czasami mogą mieć dla nas negatywne konsekwencje.
Moglibyśmy również zaklasyfikować Nietzschego jako nihilistę w sensie opisowym, że widział, że wielu ludzi w jego otoczeniu było faktycznie samymi nihilistami. Wielu, jeśli nie większość, prawdopodobnie nie przyznałoby się do tego, ale Nietzsche widział, że stare wartości i stara moralność po prostu nie miały takiej samej mocy, jak kiedyś. To tutaj ogłosił „śmierć Boga”, argumentując, że tradycyjne źródło najwyższej i transcendentalnej wartości, Bóg, nie ma już znaczenia we współczesnej kulturze i faktycznie jest dla nas martwe.
Opisywanie nihilizmu nie jest tym samym, co promowanie nihilizmu, więc czy jest jakiś sens, w którym Nietzsche zrobił to drugie? W rzeczywistości można go opisać jako nihilistę w sensie normatywnym, ponieważ uważa on „śmierć Boga” za ostatecznie dobrą rzecz dla społeczeństwa. Jak wspomniano powyżej, Nietzsche uważał, że tradycyjne wartości moralne, a zwłaszcza te wywodzące się z tradycyjnego chrześcijaństwa, są ostatecznie szkodliwe dla ludzkości. Dlatego usunięcie ich podstawowego wsparcia powinno doprowadzić do ich upadku, a to może być tylko dobra rzecz.
Jak Nietzsche odchodzi od nihilizmu
To tutaj jednak firma Nietzsche rozdziela firmę od nihilizmu. Nihiliści spoglądają na śmierć Boga i dochodzą do wniosku, że bez doskonałego źródła wartości absolutnych, uniwersalnych i transcendentnych wartości rzeczywiste nie mogą być wcale. Nietzsche twierdzi jednak, że brak takich wartości bezwzględnych wcale nie oznacza braku jakichkolwiek wartości.
Przeciwnie, uwalniając się z łańcuchów przywiązujących go do jednej perspektywy zwykle przypisywanej Bogu, Nietzsche jest w stanie rzetelnie wysłuchać wartości wielu różnych, a nawet wzajemnie wykluczających się perspektyw. Czyniąc to, może dojść do wniosku, że wartości te są „prawdziwe” i właściwe dla tych perspektyw, nawet jeśli mogą być nieodpowiednie i nieważne dla innych perspektyw. W rzeczy samej, wielki „grzech” zarówno wartości chrześcijańskich, jak i oświeceniowych jest, przynajmniej dla Nietzschego, próbą udawania, że są one uniwersalne i absolutne, a nie sytuują się w pewnych szczególnych okolicznościach historycznych i filozoficznych.
Nietzsche może być dość krytyczny wobec nihilizmu, choć nie zawsze jest to rozpoznawane. W Woli mocy można znaleźć następujący komentarz: „Nihilizm to nie tylko przekonanie, że wszystko zasługuje na śmierć; ale w rzeczywistości przykłada się jedno ramię do pługa; niszczy się”. To prawda, że Nietzsche postawił ramię na pług swojej filozofii, przełamując wiele cenionych założeń i przekonań.
Jednak po raz kolejny rozstaje się z nihilistami, ponieważ nie argumentował, że wszystko zasługuje na zniszczenie. Nie był po prostu zainteresowany zburzeniem tradycyjnych przekonań opartych na tradycyjnych wartościach; zamiast tego chciał także pomóc w budowaniu nowych wartości. Wskazał na „supermana”, który może być w stanie zbudować własny zestaw wartości niezależnie od tego, co ktokolwiek inny myśli.
Nietzsche był z pewnością pierwszym filozofem, który intensywnie badał nihilizm i próbował poważnie potraktować jego implikacje, ale to nie znaczy, że był nihilistą w sensie, który większość ludzi rozumie pod nazwą. Być może potraktował nihilizm poważnie, ale tylko jako część wysiłku mającego zapewnić alternatywę dla Pustki, którą on oferował.
